Vô thường là gì? Một số khái niệm liên quan và ví dụ kiến thức mới năm 2023

Trong Phật giáo, chúng ta thường hay được nghe tới từ “vô thường”. Vậy vô thường là gì? Có những khái niệm nào liên quan? Bạn hãy cùng thegioimay.org tìm hiểu ý nghĩa của cụm từ này qua bài viết sau nhé!

Tìm hiểu khái niệm vô thường là gì?

Để hiểu khái niệm vô thường là gì, chúng ta sẽ xét nghĩa của từng từ. Đầu tiên, “vô” trong vô thường chính là không hoặc hư không. Còn “thường” là bền vững, lâu dài. 

Như vậy, vô thường chỉ sự không bền vững mà thay đổi khó lường, bất ngờ. Thật vậy, vạn vật trên Trái Đất đều thay đổi không ngừng và không ở yên trong một trạng thái duy nhất. Vì biến đổi liên tục nên chúng ta rất khó để dự đoán trước tương lai hay quỹ đạo mà sự vật diễn ra.

Vô thường là gì trong quan niệm Phật giáo?

Trong Phật giáo, vô thường được nhắc tới rất nhiều, điển hình như câu nói “Đời là vô thường” trong các cuốn sách giảng dạy về Phật học hay trong lời nói của các nhà sư. 

Phật Giáo khẳng định rằng: Không có gì trên đời là tồn tại bất biến, mãi mãi, mọi thứ đều phải chịu sự chi phối và phải tuân thủ theo quy luật thời gian. Ví dụ: Con người phải trải qua sinh – lão – bệnh – tử, có ai mà không già đi? Có ai mà không bị bệnh bao giờ? Không có loại thuốc hồi xuân hay “cải lão hoàn đồng” nào có thể giúp con người tồn tại bất biến với thời gian.

Thiền sư Thích Nhất Hạnh cũng đã giải thích về vô thường rằng: Không có sự vật nào vẫn giữ nguyên trạng thái cũ khi trải qua 2 khoảng thời gian liên tiếp. Mọi sự thay đổi trong mỗi phút giây đều rất khó lường nên chúng ta không thể so sánh xem nó giống hay khác với lúc trước như thế nào.

Câu nói nổi tiếng: “Không ai tắm hai lần trên một dòng sông” của triết gia Heraclitus là một minh chứng rất rõ cho điều này. Nước sông mà hôm nay chúng ta tắm sẽ khác với nước sông mà hôm qua chúng ta tắm, bởi những giọt nước làm sạch cơ thể ta hôm qua đã trôi đi mất rồi.

Ý nghĩa của vô thường ra sao?

Chúng ta thường buồn khổ, rầu rĩ khi thấy sự vật thay đổi, không được giống như lúc xưa hay chưa kịp thích ứng với sự thay đổi ấy. Bởi vậy nên mới có sự hoài niệm, thậm chí có người còn chìm đắm trong quá khứ. 

Giác ngộ vô thường giúp chúng ta thoát ra khỏi ý niệm sự giống và khác nhau, sự đi và đến. Sự vật lúc nào cũng khác nhau cả, chỉ một giây trôi qua thôi là trạng thái của nó đủ để khác với 1 giây lúc trước. Tương tự như vậy với sự đi và đến, có đến rồi sẽ có đi, không nên quá cứng nhắc mà ôm chấp niệm. Hãy cứ để mọi thứ thuận theo tự nhiên bởi vốn dĩ đời là vô thường.

Vô thường giúp mọi sự đều có cơ hội thay đổi

Bất kể thứ gì trên đời này đều có hai mặt tốt – xấu cả, vô thường cũng vậy. Ý nghĩa tích cực của nó chính là: Giúp cho vạn vật có cơ hội thay đổi. Nhờ có vô thường mà sự sống mới hiện hữu. 

Nếu như một hạt giống không có sự vô thường thì nó sẽ không thay đổi, phát triển để trở thành cây con, cây to được. Hay một đứa trẻ mà không có sự vô thường thì làm sao nó lớn lên? Làm sao thành người trưởng thành?

Vô thường giúp cho mọi vật đều có cơ hội thay đổi. Ví như các tù nhân, mặc dù trước đây họ làm việc ác, việc xấu nhưng khi có cơ hội thay đổi, họ sẽ chuộc lại lỗi lầm và sống một cuộc sống ý nghĩa, có ích cho đời. Hoặc một đứa trẻ sinh ra trong gia cảnh nghèo khó, nhờ sự vô thường mà đứa trẻ ấy có thể nỗ lực, chiến thắng số phận.

Vô thường gúp ta trân trọng giây phút hiện tại

Nếu giác ngộ được sự vô thường thì chúng ta sẽ trân trọng giây phút hiện tại, giây phút mình đang được sống. Rồi ai cũng phải già đi rồi biến thành cát bụi. Thay vì để thời gian trôi trong vô nghĩa thì tại sao chúng ta không sống hết mình, làm những điều mình muốn?

Người thân hôm nay có thể ở bên cạnh ta nhưng có phải sau này sẽ mãi thế không? Cuộc đời rồi cũng sẽ có cuộc chia ly. Vì vậy bạn sẽ hiểu được rằng phải đối tốt với cha mẹ, người thân của mình khi còn có cơ hội.

Cũng nhờ vô thường mà bạn biết được rằng: “Sau cơn mưa thì trời lại sáng”. Cho dù hôm nay bạn gặp phải tình cảnh khó khăn, đau khổ thế nào đi chăng nữa thì tình trạng đó không kéo dài mãi, chỉ cần qua một vài ngày rồi nó cũng sẽ biến mất. Khi nhìn lại, bạn sẽ thấy bản thân đã mạnh mẽ, cứng cỏi tới nhường nào.

Vô thường giúp ta giảm bớt tuyệt vọng

Nhờ có vô thường mà tinh thần của bạn trở nên vững chãi hơn trước bão tố cuộc đời. Bạn biết rằng: Cuộc đời giống như từng cơn sóng, hết đợt này lại tới đợt khác. Mặc dù hôm nay gặp khó khăn, bế tắc nhưng chưa chắc ngày mai, ngày kia và mãi mãi sẽ vậy. Bạn vẫn còn cơ hội để cố gắng từng chút một, chuyển hóa tình thế trở nên tốt đẹp hơn.

Khi thấu hiểu vô thường thì tự khắc bạn sẽ giảm được tham, sân, si. Khi biết mọi điều là vô thường thì bạn sẽ cảm nhận mọi thứ bằng tuệ giác của bản thân chứ không phải bằng sự phụ thuộc vào người khác hay lòng si mê, đố kị.

Thực tập vô thường như thế nào?

Việc nhận ra vô thường bằng trí óc và kiến thức là điều dễ thực hiện, hầu như ai cũng có thể làm được. Nhưng để hiểu sâu, hiểu rõ tới tường tận về vô thường thì lại là điều khó bởi theo giáo lý nhà Phật, trí óc sẽ không đưa ta tới sự giải thoát.

Theo thiền sư Thích Nhất Hạnh, trước hết chúng ta cần có một tâm thế vững chãi, kiên định, có chính kiến. Sau đó, cần phải thực hành nhìn sâu, nghĩ sâu về vô thường.

Nhìn sâu, ngẫm sâu nhằm hiểu bản chất của vô thường là gì, nó hiện diện trong những lĩnh vực nào của đời sống. Một khi đã thấu hiểu bản chất vô thường rồi, biến một phần nó trở thành hiểu biết của chúng ta thì lúc đó mới tiến hành thực tập vô thường hàng ngày.

Thầy Nhất Hạnh nhấn mạnh: Chúng ta cần duy trì sự giác ngộ về vô thường trong mọi khoảnh khắc của đời sống. Chỉ khi duy trì sự thấu hiểu ấy thì vô thường mới có thể biến thành một chiếc chìa khóa mở ra cánh cửa chân lý của thực tại.

Còn nếu chỉ giác ngộ vô thường được một thời gian rồi để đó mà không tiếp tục nhìn sâu, hiểu sâu thì chúng ta sẽ dễ dàng quên đi sự vô thường. Cuối cùng, ta lại nhìn nhận sự việc theo cách cũ. 

Có lẽ vì lý do này mà nhiều cha mẹ, con cái có mối quan hệ không tốt với nhau. Họ nghĩ rằng người thân sẽ ở bên cạnh họ mãi mãi. Nhưng thực sự, con cái lớn lên sẽ phải rời xa gia đình, thành gia lập thất. Cha mẹ cũng sẽ có một ngày già yếu, bệnh tật và ra đi trước con cái.

Như vậy, việc duy trì thực tập vô thường hàng ngày, hàng giờ là rất quan trọng. Chỉ có nhìn sâu, nhìn lâu thì ta mới dần ngộ ra được cái lý của vô thường. Do đó, ngay từ hôm nay, chúng ta cần bắt tay luôn vào thực hiện.

Có thể bạn quan tâm:

Những khái niệm liên quan tới vô thường

Chúng ta đã biết vô thường là gì qua nội dung phía trên, vậy có những khái niệm nào liên quan tới vô thường, hãy cùng tìm hiểu qua phần sau nhé:

Cuộc đời vô thường là gì?

Cuộc đời vô thường là cuộc đời ẩn chứa bao điều bất ngờ mà ta không đoán trước được. Vạn vật đều có thể đổi thay theo thời gian. Vì thế, khi gặp chuyện xấu, chúng ta không nên có suy nghĩ tiêu cực, cho rằng đời như vậy là chấm dứt. Còn khi gặp chuyện tốt, chúng ta không nên tự đắc mà chủ quan, coi thường người khác. Hãy cứ bình thản mà đón nhận mọi thứ.

Thegioimay.org sẽ kẻ cho các bạn nghe một vài câu chuyện liên quan tới cuộc đời vô thường:

Câu chuyện đầu tiên: Vào thời Xuân thu ở Trung Quốc, Ngô Vương Phù Sai vì muốn báo thù cho cha mà quyết chí đánh bại Việt Vương Câu Tiễn. Thế nhưng, sau đó ông ta lại đam mê hưởng lạc, bị trúng mỹ nhân kế nên đã bại trận dưới tay câu tiễn. Sau khi mất nước, Phù Sai đã tự s.á.t.

Nhân sinh vô thường vốn là vậy, bạn sẽ không thể lường trước được ngày mai mình sẽ ra sao, vì thế không nên khinh thường đối thủ hay quá tự cao, tự đại.

Câu chuyện tiếp theo: Hàn Tín là một trong những “Hán tam sơ kiệt”, có công giúp vua Hán Cao Tổ bình định giang sơn. Thuở hàn vi, Hàn Tín làm nghề câu cá và có gia cảnh rất nghèo. Khi đi trên đường, ông gặp phải một gã hàng thịt vô lại thách ông đâm hắn, nếu không thì sẽ phải chui qua háng hắn ta. 

Hàn Tín thực sự đã chui qua háng của kẻ đó, người đời khen ông là có tâm “Đại nhẫn”. Vì thế sự vô thường, nhiều năm sau, Hàn Tín đã trở thành một vương hầu do có công dựng nên nhà Hán, còn kẻ vô lại kia vẫn chỉ thấp kém như vậy.

Hắc bạch vô thường là gì? Làm nhiệm vụ gì?

Hắc Bạch vô thường (Còn có tên gọi: Quỷ vô thường) là một loại quỷ có trong thần thoại của người Trung Quốc. Họ chuyên làm nhiệm vụ đưa linh hồn của người chết về tới âm phủ. Hắc Bạch vô thường gồm một trắng, một đen, tượng trưng cho âm – dương cách biệt.

Hắc vô thường mặc đồ đen, đầu đội mũ tròn, thường mang theo thẻ bài hình vuông, có khuôn mặt đỏ. Còn Bạch vô thường mặc áo bào trắng, mặt trắng bệch, lưỡi dài thè ra, trên tay thường có gông cùm, xiềng xích. Trong khi Bạch vô thường tính tình trầm lặng thì Hắc vô thường lại có tính nóng nảy, hoạt bát.

Về nguồn gốc, theo truyền thuyết của Trung Quốc thì Hắc vô thường có tên là Phạm Vô Cứu còn Bạch vô thường tên là Tạ Tất An. Trước kia, khi còn là người thì hai ông là đôi bạn thân, cùng làm nhiệm vụ cho một phủ quan sai. 

Một hôm, đang trên đường đi làm việc thì trời bỗng đổ mưa lớn. Tạ Tất An định tới nhà dân gần đó để mượn chiếc ô nên ông dặn Phạm Vô Cứu đứng dưới cầu chờ mình. Nhưng khi mưa quá lớn, nước ngập mênh mông, Phạm Vô Cứu vì sợ bạn không tìm thấy mình nên tiếp tục đứng ở đó, cuối cùng ông bị lũ nhấn chìm và c.h.ế.t đi.

Khi Tạ Tất An tới nơi bạn đứng thì phát hiện Phạm Vô Cứu đã c.h.ế.t thương tâm, ông liền rất hối hận. Tạ Tất An tìm tới một cái cây gần đó rồi t.r.e.o c.ổ t.ự t.ử theo bạn, khi c.h.ế.t, lưỡi ông thè dài ra khỏi miệng. Ngọc Hoàng biết chuyện nên thương cảm cho tình bạn của hai người, Ngài sắc phong cho họ là Thần tướng, chuyên ở bên cạnh Thần Thành Hoàng để bắt linh hồn xấu xa.

Hỉ nộ vô thường mang ý nghĩa gì?

Hỉ nộ vô thường (hay còn gọi là tâm vô thường): Đây là tâm luôn biến hóa, lúc vui, lúc buồn, lúc mừng, lúc giận. Có thể nói là hỉ nộ ái ố đến bất chợt.

Mỗi người đều chịu sự ảnh hưởng từ môi trường hay tác động từ ngoại cảnh, xã hội. Vì thế tâm trạng của chúng ta đều xoay chuyển không ngừng. Vừa mới cảm thấy yêu đời thì chỉ một thời gian ngắn sau lại cảm thấy buồn bã vì chuyện này hay chuyện kia. 

Mặc dù vô thường khiến cảm xúc của chúng ta không được cố định mà hay thay đổi nhưng nó cũng là một sự cứu rỗi. Bởi vì, nếu hôm nay là một ngày buồn chán, u tối thì ngày mai sẽ lại là ngày đẹp trời, vui vẻ.

Thế sự vô thường là gì? Giải thích

Thế sự vô thường nghĩa là thực trạng xã hội, sự vật, tự nhiên xung quanh chúng ta đều thay đổi theo một chiều hướng nào đó mà ta có thể không ngờ tới. 

Lịch sử là một minh chứng rõ nét cho thế sự vô thường. Xã hội loài người đã có biết bao thay đổi kể từ thuở sơ khai cho tới ngày nay. Ví dụ: Vương triều nào cũng có lúc thịnh, lúc suy và không thể tránh khỏi sự kết thúc.

Lời kết

Qua bài viết trên đây, hi vọng bạn đã hiểu rõ vô thường là gì và biết được tầm quan trọng của thực tập vô thường hàng ngày. Chúc bạn sẽ sớm giác ngộ được vô thường, vượt qua được những thử thách trong cuộc sống. Hãy nhớ ghé website thegioimay.org thường xuyên để chúng ta cùng khám phá nhiều chủ đề thú vị khác!